We collecteren zondag voor de slachtoffers op Sulawesi. Dat maakt dat de lezing over de man die in het Matteus-evangelie de "rijke jongeling" heet (maar bij Marcus niet) er mooi bij past. Rijkdom is schadelijk om je leven goed terecht te laten komen, zo wordt ons voorgehouden. En het is zaak de rijkdom in te zetten voor de behoeftigen, zo zeggen beide lezingen. De ellende is groot op Sulawesi, dus: kansen om iets goeds te doen...
Wie het evangelie heeft gevolgd die weet al dat het optreden van Jezus van alles oproept. De religieuze autoriteiten van zijn tijd komen steeds meer in verzet tegen hem. Leerlingen kibbelen over wie van hen de belangrijkste is maar de woorden van Jezus begrijpen ze niet. En hier komt nu een man naar Jezus toe die zijn woorden heel goed begrijpt. En merkt dat het hem teveel kost. Verdrietig gaat hij weg. Bij mijn weten is dit de enige keer dat de oproep van Jezus tot navolging een afwijzende reactie teweeg brengt. Afwijzing met pijn. Verdriet dus. Hij kan het niet.
Jezus doet hier de bekende uitspraak dat het nog makkelijker is dat een kameel door het oog van een naald gaat dan dat een rijk mens het koninkrijk van God binnengaat. De bedoeling is wel duidelijk, maar het blijft een vreemde uitspraak: een kameel door het oog van een naald. Ik ga deze keer wat over de achtergronden zeggen, heb ik me voorgenomen. Mag vast wel een keer...
En: er is geschilderd bij dit bijbelverhaal. Expressies en impressies...

Afgelopen zondag was het bij ons startzondag. Die startzondag heeft altijd een sfeer bij zich van: "kom op, we beginnen weer, we gaan iets doen, we slaan de handen ineen" - zoiets. Nu moet ik zeggen dat ik het wel fijn vind dat de tekst van vandaag, een week na de startzondag, dit geluid wat gaat relativeren. Niet werken aan je imago en belangrijk, groot en nuttig willen zijn is het eerste, maar de vraag hoe je in het leven wil staan, en waar je met je aandacht heen wil. Jezus moet teleurgesteld zijn in de leerlingen van hem, want die reageren niet op zijn aankondiging dat de toekomst voor hem somber zal zijn. Zij nemen de toevlucht naar makkelijkere onderwerpen: hun eigen imago. Hoe kom je goed voor de dag, wat denken ze over je, wat zien ze van je? Jezus neemt een kind in zijn armen. Een kind was in die tijd een toonbeeld van kwetsbaarheid, een kind was niet belangrijk. Een liefdevol gebaar is dat, en zo wil Jezus zijn vrienden er toe bewegen, zich te verhouden tot de zachte krachten. Zodat zij niet de andere kant opkijken als het om moeilijke dingen gaat. Van het nuttige activisme naar de liefdevolle aandacht dus. Ook goed voor ons?

In het laatste stuk uit het boek Job horen wij dat God - min of meer - aan de kant van Job staat en kwaad wordt op de vrienden van Job. Kennelijk heeft God liever te maken met mensen die hem aanklagen dan met mensen die hem verdedigen. Dat geeft te denken als we de neiging hebben om gebeurtenissen theologisch "kloppend" te willen maken. Pure ironie: de vrienden die tegen Job gezegd hebben dat hij een goddeloze is (want straf gekregen) hebben de gebeden van Job nodig. Hij bidt voor zijn vrienden: ze wisten niet wat ze zeiden. Een beetje vreemd is het sprookjesachtig vervolg: alles komt goed... Job krijgt van alles het dubbele aantal terug. Vreemd omdat het lijkt alsof kinderen tegen elkaar weggestreept kunnen worden. Maar ook omdat het lijkt dat dit eind van het verhaal het geheel weer onderuithaalt. Is het dan niet wachten op de Satan die opnieuw verschijnt bij de hemelse raadsvergadering en zegt: "ja, zolang het goed gaat is geloven makkelijk..." De aanklager komt in hst 42 trouwens niet meer terug, terwijl je dat eigenlijk wel zou verwachten vanuit het begin van het boek.
Vers 6 over het berouw van Job blijkt vertaaltechnisch een moeilijk stuk te zijn...

Van 354 leerlingen van een school in Maastricht is het examen ongeldig verklaard. Dat is niet hun schuld, maar zij hebben wel de gevolgen te dragen. "Als het nou overal in Nederland zo was, kon je dat nog verdragen. Maar het is alléén hier bij ons!" zei een van de leerlingen, geciteerd in de krant. Nu kun je in dit geval wel een paar schuldigen aanwijzen, maar dat is nog geen antwoord op de vraag: "Waarom overkomt mij dit en een ander niet?". Het is de vraag van het boek Job. We zijn aangekomen bij hoofdstuk 38. Er zijn een aantal redevoeringen geweest door de vrienden van Job, die allemaal een verklaring voor deze vraag proberen te geven, en Job die er telkens op reageert waarbij zijn antwoord vaak gaandeweg meer een gebed tot de Eeuwige wordt. Job 38 is een gedicht dat een loflied op de schepping zingt, door de auteur God zelf in de mond gelegd. Je kunt dit lezen als: ik ben God en jij, Job, maar een nietig mensje. Hou dus je mond maar. Maar zo is het, denk ik, toch niet helemaal bedoeld...

Het leed dat Job treft heeft - zo is het verhaal opgebouwd - als oorzaak een weddenschap in de hemel. Daar komen God en de hemelbewoners, waaronder de Satan, bij elkaar. God maakt daar de fout om op te scheppen over zijn aardse vriend Job. Dat had hij beter niet kunnen doen, want de Satan neemt dat als aanleiding om God tot een weddenschap uit te dagen: ik zal je laten zien dat Job zijn geloof verliest als het hem niet meer voor de wind gaat. Die voorstelling is literair prachtig, maar ik vraag me af of het ons gerust kan stellen. Het is zo dat in deze voorstelling de Eeuwige inderdaad een grens stelt aan alle kwaad dat de satan kan uitvoeren - maar het kan dus ook zomaar gebeuren dat hij zich tot een weddenschap laat verleiden... Dit beeld bevat ook de geruststelling dat het in ieder geval niet aan Job zelf gelegen heeft dat hem het noodlot treft (waar zijn vrienden verderop toch anders over blijken te denken) - maar wat voor troost is dat als God willekeurig met ellende rondstrooit? Je zou uit dit stuk de conclusie kunnen trekken dat het beter is om niet al te voorbeeldig te leven als mens, want dan vestig je hemelse aandacht op je en je weet maar nooit waar dat op uitloopt... Maar ik denk dat het boek niet bouwstenen voor dogmatiek wil aanreiken over hoe het leed in de wereld verdeeld wordt. Veel boeiender lijkt me om te gaan kijken naar het tussenmenselijke: wat doen wij zelf als we naar iemand toegaan die door onmetelijke ellende is getroffen? Hebben we verklaringen bij ons waarom dat zo kon gebeuren? Hebben we de neiging de getroffene ook van het geloof af te helpen, zoals de vrouw van Job? Of zien we meer in zeven dagen zitten zwijgen, zoals de vrienden die hem opzoeken? Wat zijn wij voor mensen, "als het kwaad goede mensen treft", zoals de titel van een boek van Harold Kushner was, dat in mijn studietijd heel wat mensen aansprak...

Wat heb je gedaan? Dat is de vraag die in beide lezingen (Genesis 4 en Johannes 21) speelt. Petrus heeft zijn Heer en vriend Jezus verloochend toen die zijn hulp het meest nodig had. In de steek gelaten. Drie keer, dus hij kan zich niet vergist hebben. Nu krijgt hij - zonder dat dit verloochenen uitdrukkelijk genoemd wordt, maar je voelt het gewicht van de woorden - weer nieuwe opdrachten: een hoeder en herder te zijn. Een hoeder en herder zijn voor zijn broer, dat had ook Kain moeten doen. Wat heb je gedaan? vraagt de Eeuwige hem. Wat hij heeft gedaan is: hij heeft zijn broer vermoord. Dat zegt hij niet, hij vraagt alleen of hij zijn broer moet hoeden soms? Ja, dat moet hij. Hoe het kwam: Jaloers geworden op hem omdat er iets was dat die broer moeiteloos lukte en hem niet. En daarna de jaloezie en de woede in zich gekoesterd, gevoed, groot en sterk gemaakt (had hij vrienden op facebook die hem aangemoedigd hebben?) - tot het niet meer te houden was.
Zo heeft God de mensen niet bedoeld.

De broodvermenigvuldiging, of eigenlijk beter: het teken van het brood, is een gebeurtenis die - net als de tempelreiniging van vorige zondag - bij alle evangelisten voorkomt. Niemand kon dus het verhaal van Jezus vertellen zonder dit verhaal, het is dus van groot belang. Eigenlijk komt het in vier evangeliën zelfs zes keer voor. Meestal indentificeren lezers/hoorders van dit verhaal zich met de leerlingen van Jezus: we moeten uitdelen onder de behoeftigen om tekort te lenigen. Maar bij Johannes moeten we misschien niet meteen die kant op. Want hier hebben de leerlingen van Jezus helemaal geen taak. Jezus doet alles zelf. We zijn dus niet in eerste instantie uitdelers maar in eerste instantie ontvangers. Ik wil het verhaal zoals Johannes het vertelt recht doen en ga hier de nadruk op leggen. We hebben er voor gekozen om op deze zondag het avondmaal te vieren. Vanwege deze tekst. Broodfeest dus...

Jezus geneest heel veel mensen. Dat is in deze tekst niet te ontkennen. Als wij over onverklaarbare genezingen horen, worden we meestal wat wantrouwig. Als ik me voorstel dat ik niet in Geldrop maar ergens in Afrika deze tekst zou uitleggen, zou ik het wel anders moeten doen. Daar hebben ze er geen enkele moeite mee om Jezus als wonderdoener aan te roepen, en er ook op te vertrouwen dat er met hun ziekten iets zal gebeuren door hem. Ons Europees christendom vinden ze daar maar zuinigjes en rationeel ingeperkt. En ja: kerken die geen verklaringsprobleem hebben met wonderdoener Jezus, groeien. Kerken die het genezingswonder zien als symbolische verwijzing, krimpen. Kort door de bocht gesproken. Ik vind het wel boeiend om me af te vragen: welke kerk zit dichter bij de sfeer die uit het evangelie blijkt: het koninkrijk van God is aangebroken en dat verandert een aantal dingen - ? Ik weet het nog niet zo goed, maar ik voel behoefte om het er over te hebben, bij zoveel genezingen...